گروه نرم افزاری آسمان

[ادامه بخش یازدهم]


اشاره

الفصل الثالث: أهَمِّیَّهُ یَومِ عاشوراءَ وآدابُهُ

3 / 1عَظَمَهُ مُصیبَهِ عاشوراءَعلل الشرائع عن عبد اللّه بن الفضل الهاشمی :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ الصّادِقِ علیهماالسلام : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، کَیفَ صارَ یَومُ عاشوراءَ یَومَ مُصیبَهٍ وغَمٍّ وجَزَعٍ وبُکاءٍ دونَ الیَومِ الَّذی قُبِضَ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وَالیَومِ الَّذی ماتَت فیهِ فاطِمَهُ علیهاالسلام ، وَالیَومِ الَّذی قُتِلَ فیهِ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام ، وَالیَومِ الَّذی قُتِلَ فیهِ الحَسَنُ علیه السلام بِالسَّمِّ؟ فَقالَ : إنَّ یَومَ الحُسَینِ علیه السلام (1) أعظَمُ مُصیبَهً مِن جَمیعِ سائِرِ الأَیّامِ ؛ وذلِکَ أنَّ أصحابَ الکِساءِ الَّذینَ (2) کانوا أکرَمَ الخَلقِ عَلَی اللّهِ تَعالی کانوا خَمسَهً ، فَلَمّا مَضی عَنهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بَقِیَ أمیرُ المُؤمِنینَ وفاطِمَهُ وَالحَسَنُ وَالحُسَینُ علیهم السلام ، فَکانَ فیهِم لِلنّاسِ عَزاءٌ وسَلوَهٌ ، فَلَمّا مَضَت فاطِمَهُ علیهاالسلام کانَ فی أمیرِ المُؤمِنینَ وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهم السلام لِلنّاسِ عَزاءٌ وسَلوَهٌ ، فَلَمّا مَضی مِنهُم أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام کانَ لِلنّاسِ فِی الحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلامعَزاءٌ وسَلوَهٌ ، فَلَمّا مَضَی الحَسَنُ علیه السلام کانَ لِلنّاسِ فِی الحُسَینِ علیه السلام عَزاءٌ وسَلوَهٌ ، فَلَمّا قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام لَم یَکُن بَقِیَ مِن أهلِ الکِساءِ أحَدٌ لِلنّاسِ فیهِ بَعدَهُ عَزاءٌ وسَلوَهٌ ، فَکانَ ذَهابُهُ کَذَهابِ جَمیعِهِم ، کَما کانَ بَقاؤُهُ کَبَقاءِ جَمیعِهِم ، فَلِذلِکَ صارَ یَومُهُ أعظَمَ مُصیبَهً . فَقُلتُ لَهُ [أی لِلإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام ] : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، فَلِمَ لَم یَکُن لِلنّاسِ فی عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام عَزاءٌ وسَلوَهٌ مِثلُ ما کانَ لَهُم فی آبائِهِ علیهم السلام ؟ فَقالَ : بَلی ، إنَّ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام کانَ سَیِّدَ العابِدینَ وإماما وحُجَّهً عَلَی الخَلقِ بَعدَ آبائِهِ الماضینَ ، ولکِنَّهُ لَم یَلقَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ولَم یَسمَع مِنهُ ، وکانَ عِلمُهُ وِراثَهً عَن أبیهِ عَن جَدِّهِ عَن النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وکانَ أمیرُ المُؤمِنینَ وفاطِمَهُ وَالحَسَنُ وَالحُسَینُ علیهم السلام قَد شاهَدَهُمُ النّاسُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی أحوالٍ تَتَوالی ، فَکانوا مَتی نَظَروا إلی أحَدٍ مِنهُم تَذَکَّروا حالَهُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وقَولَ رَسولِ اللّهِ لَهُ وفیهِ ، فَلَمّا مَضَوا فَقَدَ النّاسُ مُشاهَدَهَ الأَکرَمینَ عَلَی اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ولَم یَکُن فی أحَدٍ مِنهُم فَقدُ جَمیعِهِم إلّا فی فَقدِ الحُسَینِ علیه السلام ، لِأَنَّهُ مَضی آخِرَهُم ، فَلِذلِکَ صارَ یَومُهُ أعظَمَ الأَیّامِ مُصیبَهً . فَقُلتُ لَهُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، فَکَیفَ سَمَّتِ العامَّهُ یَومَ عاشوراءَ یَومَ بَرَکَهٍ؟ فَبَکی علیه السلام ، ثُمَّ قالَ : لَمّا قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام تَقَرَّبَ النّاسُ بِالشّامِ إلی یَزیدَ ، فَوَضَعوا لَهُ الأَخبارَ ، وأخَذوا عَلَیهِ الجَوائِزَ مِنَ الأَموالِ ، فَکانَ مِمّا وَضَعوا لَهُ أمرُ هذَا الیَومِ ، وأنَّهُ یَومُ بَرَکَهٍ لِیَعدِلَ النّاسَ فیهِ مِنَ الجَزَعِ وَالبُکاءِ وَالمُصیبَهِ وَالحُزنِ إلَی الفَرَحِ وَالسُّرورِ وَالتَّبَرُّکِ وَالاِستِعدادِ فیهِ ، حَکَمَ اللّهُ مِمّا بَینَنا وبَینَهُم. (3)



1- .فی المصدر : «الحسن» والتصویب من بحار الأنوار .
2- .فی المصدر : «الذی» والتصویب من بحار الأنوار .
3- .علل الشرائع : ص 225 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 269 ح 1 .



فصل سوم : اهمّیت و آداب روز عاشورا

3 / 1بزرگی مصیبت عاشورا

علل الشرائع به نقل از عبد اللّه بن فضل هاشمی : به امام صادق علیه السلام گفتم : ای پسر پیامبر خدا ! چه طور روز عاشورا، روز ماتم و اندوه و بی تابی و گریه شد ؛ ولی روز رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و روز درگذشت فاطمه علیهاالسلام و روز شهادت امیر مؤمنان علیه السلام و روز کشته شدن امام حسن علیه السلام با زهر ، چنین نشد؟ فرمود: «روز [شهادت] حسین علیه السلام ، مصیبتی بزرگ تر از دیگر روزها دارد. این ، از آن روست که اصحاب کسا که گرامی ترینِ مردمان در پیشگاه خدای متعال اند ، پنج تن بودند . وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله از میان آنان رفت، امیر مؤمنان، فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام بودند و آنها برای مردم ، مایه تسلیت و دل خوشی بودند . نیز هنگامی که فاطمه علیهاالسلامدر گذشت، دلداری و تسلّیِ مردم ، با امیر مؤمنان و حسن و حسین علیهم السلام بود . همچنین زمانی که امیر مؤمنان علیه السلام در گذشت، مردم با حسن علیه السلام و حسین علیه السلام ، آرامش و تسکین می یافتند . نیز وقتی حسن علیه السلام در گذشت، حسین علیه السلام برای مردم، مایه دلداری و تسلّی بود ؛ ولی زمانی که حسین علیه السلام کشته شد، هیچ کس از اصحاب کسا باقی نبود که مردم ، با او دلداری و تسکین پیدا کنند. بنا بر این، رفتن حسین علیه السلام ، به مثابه رفتن همه آنها بود، همان گونه که بودن ایشان ، به مثابه بودن همه آنها بود. به این جهت ، روز کشته شدن حسین علیه السلام ، بزرگ ترین مصیبت بود». به امام علیه السلام گفتم : ای پسر پیامبر خدا ! چرا علی بن الحسین (امام زین العابدین) علیه السلام همچون پدرانش که برای مردم ، مایه دلداری و تسلّی بودند، مایه دلداری و تسلّی نبود؟ امام علیه السلام فرمود: «آری ؛ علی بن الحسین علیه السلام ، سَرور عبادت پیشگان، و پیشوا و حجّت خدا بر خلق پس از پدرانش بود ؛ ولی پیامبر صلی الله علیه و آله را ندیده بود و از ایشان، چیزی نشنیده بود و علم و میراثش به واسطه پدرش و جدّش از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود، در حالی که امیر مؤمنان، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام در موقعیت های گوناگون با پیامبر صلی الله علیه و آله دیده شده بودند و هر گاه مردم به یکی از آنها نظر می کردند ، به یاد موقعیت او با پیامبر صلی الله علیه و آله می افتادند و به یاد گفته پیامبر خدا با او و آنچه در باره او فرموده بود ، می افتادند . وقتی همه آنان در گذشتند، مردم ، دیدارِ گرامیان در پیشگاه خدا را از دست دادند و از دست دادن هر یک از آنان، به منزله از دست دادن همه آنها نبود، بجز از دست دادن حسین علیه السلام ؛ زیرا وی ، آخرین نفرِ آنان بود . از این رو، روز [کشته شدن] او، بزرگ ترین روز ماتم شد» . گفتم : ای پسر پیامبر خدا ! پس چگونه عامّه مردم ، روز عاشورا را روز برکت دانستند؟ ایشان گریست و فرمود: «وقتی حسین علیه السلام کشته شد، مردم شام، با جعل اخبار، به یزید ، تقرّب جستند و برای آن از اموال عمومی، جایزه دریافت نمودند و از جمله چیزهایی که برایش جعل کردند ، [فضائل] روز عاشورا بود که آن را روزی مبارک معرّفی کردند تا مردم در آن ، به جای زاری و گریه و ماتم و اندوه، شادی و خوش حالی و خجستگی و آمادگی نشاط داشته باشند. خداوند ، میان آنان و ما داوری کند!» .

.




مصباح المتهجّد عن علقمه بن مُحَمَّد الحضرمی عن أبی جعفر [الباقر] علیه السلام فی زِیارَهِ عاشوراءَ : السَّلامُ عَلَیکَ یا أبا عَبدِ اللّهِ . . . لَقَد عَظُمتِ الرَّزِیَّهُ ، وجَلَّت وعَظُمَتِ المُصیبَهُ بِکَ عَلَینا وعَلی جَمیعِ أهلِ الإِسلامِ ، وجَلَّت وعَظُمَت مُصیبَتُکَ فِی السَّماواتِ عَلی جَمیعِ أهلِ السَّماواتِ. (1)

.

1- .مصباح المتهجّد : ص 773 ، مصباح الزائر : ص 269 ، کامل الزیارات : ص 328 ح 556 و فیه «لقد عظمت المصیبه بک علینا وعلی جمیع أهل السماوات» بدل «لقد عظمت الرزیّه . . .» ، البلد الأمین : ص 269 ، المزار الکبیر : ص 480 ح 7 ، المزار للشهید الأول : ص 179 ، المصباح للکفعمی : ص 641 والثلاثه الأخیره من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 101 ص 291 ح 1 .



مصباح المتهجّد به نقل از عَلقمه بن محمّد حَضرَمی، از امام باقر علیه السلام ، در «زیارت عاشورا» : سلام بر تو ، ای ابا عبد اللّه !... . مصیبت تو ، بسی بزرگ است. مصیبت تو بر ما و بر تمام مسلمانان، تکان دهنده و عظیم است، و مصیبت تو ، عظیم است برای آسمانیان و در میان آسمان ها.



3 / 2آدابُ یَومِ عاشوراءَ3 / 2 1تَعطیلُ الأَعمالِ الیَومِیَّهِکامل الزیارات عن مالک الجهنی عن أبی جعفر الباقر علیه السلام فی یَومِعاشوراءَ : فَإِنِ استَطَعتَ أن لا تَنتَشِرَ یَومَکَ فی حاجَهٍ فَافعَل ، فَإِنَّهُ یَومُ نَحسٍ ، لا تُقضی فیهِ حاجَهٌ ، وإن قُضِیَت لَم یُبارَک لَهُ فیها ، ولَم یَرَ رُشدا ، ولا تَدَّخِرَنَّ لِمَنزِلِکَ شَیئا ، فَإِنَّهُ مَنِ ادَّخَرَ لِمَنزِلِهِ شَیئا فی ذلِکَ الیَومِ لَم یُبارَکَ لَهُ فیما یَدَّخِرُهُ ، ولا یُبارَکُ لَهُ فی أهلِه. (1)

علل الشرائع عن الحسن بن فضّال عن أبی الحسن علیّ بن موسی الرضا علیه السلام :مَن تَرَکَ السَّعیَ فی حَوائِجِهِ یَومَ عاشوراءَ قَضَی اللّهُ لَهُ حَوائِجَ الدُّنیا وَالآخِرَهِ ، ومَن کانَ یَومُ عاشوراءَ یَومَ مُصیبَتِهِ وحُزنِهِ وبُکائِهِ یَجعَلُ اللّهُ عز و جل یَومَ القِیامَهِ یَومَ فَرَحِهِ وسُرورِهِ ، وقَرَّت بِنا فِی الجِنانِ عَینُهُ. (2)



1- .کامل الزیارات : ص 326 ح 556 ، مصباح المتهجّد : ص 773 عن صالح بن عقبه عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 290 ح 1 .
2- .علل الشرائع : ص 227 ح 2 عن الحسن بن فضّال ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 298 ح 57 ، الأمالی للصدوق : ص 191 ح 201 کلاهما عن حسن بن علیّ بن فضّال ، الإقبال : ج 3 ص 81 ، روضه الواعظین : ص 187 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 86 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 284 ح 18 .



3 / 2آداب روز عاشورا

3 / 2 1تعطیل کردن کارهای روزانه

کامل الزیارات به نقل از مالک جُهَنی، از امام باقر علیه السلام ، در باره روز عاشورا : اگر توانستی در پیِ بر آوردن حاجتی نروی، نرو ؛ چرا که عاشورا، روز شومی است و حاجتی در آن، برآورده نمی شود، و اگر هم برآورده شود، برکتی ندارد و پیشرفتی نمی بیند . همچنین [در این روز]، برای خانه ات چیزی را ذخیره نکن، که هر کس در روز عاشورا برای خانه اش چیزی بیندوزد، در اندوخته اش برکتی نخواهد بود و در خانواده اش نیز برکتی نخواهد بود .

علل الشرائع به نقل از حسن بن فضّال، از امام رضا علیه السلام : هر کس در روز عاشورا، تلاش و کوشش برای بر آوردن نیازهایش را رها کند، خداوند، نیازهای دنیایی و آخرتیِ او را بر می آورد، و هر کس عاشورا، روز ماتم و اندوه و گریه اش باشد ، خداوندت قیامت را روزِ شادی و خوش حالی اش قرار می دهد و چشمش در بهشت، به ما روشن می شود.



3 / 2 2الاِجتِنابُ عَنِ المَلاذِّمصباح المتهجّد عن عبد اللّه بن سنان عن أبی عبد اللّه جعفر بن مُحَمَّد [الصادق] علیه السلام لَمّا سُئِلَ عَن صَومِ یَومِ عاشوراءَ : صُمهُ مِن غَیرِ تَبییتٍ (1) وأفطِرهُ مِن غَیرِ تَشمیتٍ ، ولا تَجعَلهُ یَومَ صَومٍ کَمَلاً ، وَلیَکُن إفطارُکَ بَعدَ صَلاهِ العَصرِ بِسَاعَهٍ عَلی شَربَهٍ مِن ماءٍ ، فَإِنَّهُ فی مِثلِ ذلِکَ الوَقتِ مِن ذلِکَ الیَومِ تَجَلَّتِ الهَیجاءُ عَن آلِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وَانکَشَفَتِ المَلحَمَهُ عَنهُم ، وفِی الأَرضِ مِنهُم ثَلاثونَ صَریعا فی موالیهِم ، یَعِزُّ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَصرَعُهُم ، ولَو کانَ فِی الدُّنیا یَومَئِذٍ حَیّا لَکانَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ هُوَ المُعَزّی بِهِم. (2)

مَسارُّ الشیعه :فِی الیَومِ العاشِرِ مِنهُ [أی مِن شَهرِ المُحَرَّمِ] مَقتَلُ سَیِّدِنا أبی عَبدِ اللّهِ الحُسَینِ علیه السلام مِن سَنَهِ إحدی وسِتّینَ (61) مِنَ الهِجرَهِ ، وهُوَ یَومٌ یَتَجَدَّدُ فیهِ أحزانُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وشیعَتِهِم . وجاءَتِ الرِّوایَهُ عَنِ الصّادِقینَ علیهم السلام بِاجتِنابِ المَلاذِّ ، وإقامَهِ سُنَنِ المَصائِبِ ، وَالإِمساکِ عَنِ الطَّعامِ وَالشَّرابِ إلی أن تَزولَ الشَّمسُ ، وَالتَّغَذّی بَعدَ ذلِکَ بِما یَتَغَذّی بِهِ أصحابُ أهلِ المَصائِبِ ، کَالأَلبانِ وما أشبَهَها دونَ المَلَذِّ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ. (3)

3 / 2 3إقامَهُ العَزاءِ فِی الدّارِکامل الزیارات عن مالک الجهنی عن أبی جعفر الباقر علیه السلام :مَن زارَ الحُسَینَ علیه السلام یَومَ عاشوراءَ حَتّی یَظَلَّ عِندَهُ باکِیا ، لَقِیَ اللّهَ عَزَّ وجَلَّ یَومَ القِیامَهِ بِثَوابِ ألفَی ألفِ حَجَّهٍ ، وألفَی ألفِ عُمرَهٍ ، وألفَی ألفِ غَزوَهٍ ، وثَوابُ کُلِّ حَجَّهٍ وعُمرَهٍ وغَزوَهٍ کَثَوابِ مَن حَجَّ وَاعتَمَرَ وغَزا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ومَعَ الأَئِمَّهِ الرّاشِدینَ علیهم السلام . قالَ : قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ! فَما لِمَن کانَ فی بُعدِ البِلادِ وأقاصیها ، ولَم یُمکِنهُ المَصیرُ إلَیه فِی ذلِکَ الیَومِ؟ قالَ : إذا کانَ ذلِکَ الیَومُ بَرَزَ إلَی الصَّحراءِ أو صَعِدَ سَطحا مُرتَفِعا فی دارِهِ ، وأومَأَ إلَیهِ بِالسَّلامِ ، وَاجتَهَدَ عَلی قاتِلِهِ بِالدُّعاءِ ، وصَلّی بَعدَهُ رَکعَتَینِ ، یَفعَلُ ذلِکَ فی صَدرِ النَّهارِ قَبلَ الزَّوالِ ، ثُمَّ لَیَندُبُ الحُسَینَ علیه السلام ویَبکیهِ ، ویَأمُرُ مَن فی دارِهِ (4) بِالبُکاءِ عَلَیهِ ، ویُقیمُ فی دارِهِ مُصیبَتَهُ بِإِظهارِ الجَزَعِ عَلَیهِ ، ویَتَلاقَونَ بِالبُکاءِ بَعضُهُم بَعضا بِمُصابِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَأَنَا ضامِنٌ لَهُم إذا فَعَلوا ذلِکَ عَلَی اللّهِ عز و جل جَمیعَ هذَا الثَّوابِ . فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ! وأنتَ الضّامِنُ لَهُم إذا فَعَلوا ذلِکَ وَالزَّعیمُ بِهِ؟ قالَ : أنَا الضّامِنُ لَهُم ذلِکَ وَالزَّعیمُ لِمَن فَعَلَ ذلِکَ ... . فَمَن فَعَلَ ذلِکَ کُتِبَ لَهُ ثَوابُ ألفِ ألفِ حَجَّهٍ ، وألفِ ألفِ عُمرَهٍ ، وألفِ ألفِ غَزوَهٍ ، کُلُّها مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وکانَ لَهُ ثَوابُ مُصیبَهِ کُلِّ نَبِیٍّ ورَسولٍ وصِدّیقٍ وشَهیدٍ ماتَ أو قُتِلَ ، مُنذُ خَلَقَ اللّهُ الدُّنیا إلی أن تَقومَ السّاعَهُ. (5)

.

1- .قال العلّامه المجلسی قدس سره : قوله علیه السلام : «من غیر تبییت أی : من غیر أن تبیّت نیّه الصوم من اللیل . وافطر لا علی وجه الشماته والفرح ، بل لمخالفه من یصومه تبرّکا» (بحار الأنوار : ج 101 ص 307) .
2- .مصباح المتهجّد : ص 782 ، المزار الکبیر : ص 473 ح 6 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 63 ح 3 .
3- .مسارّ الشیعه : ص 43 .
4- .زاد فی مصباح المتهجّد : «ممّن لا یتّقیه» .
5- .کامل الزیارات : ص 326 ح 556 ، مصباح المتهجّد : ص 772 عن صالح بن عقبه عن أبیه نحوه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 290 ح 1 .



3 / 2 2پرهیز از کامجویی

مصباح المتهجّد به نقل از عبد اللّه بن سِنان، از امام صادق علیه السلام ، وقتی از ایشان در باره روزه روز عاشورا پرسیده شد : در آن روز ، روزه بگیر، امّا بدون تصمیم شبانه ، (1) و بخور ، امّا نه به قصد شادی، و روزه آن را کامل نکن، و خوردنت هم ساعتی پس از نماز عصر با نوشیدن جرعه ای آب باشد ؛ چرا که در چنین ساعتی از روز، جنگ با خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرو نشست و کشتار آنان، متوقّف شد و سی کشته از یاران آنها بر زمین افتاده بود، که کشته شدن آنان بر پیامبر خدا، گران بود و اگر پیامبر که درود خدا بر او باد آن روز زنده بود، صاحب عزا بود.

مَسارُّ الشیعه:امام حسین علیه السلام در روز دهم محرّم، به سال 61 هجری، کشته شد و این روز، روزی است که اندوه های خاندان محمّد صلی الله علیه و آله و پیروانشان، تجدید می شود . از امامان علیهم السلام روایت شده که در عاشورا، باید از کامجویی پرهیز شود و مراسم ماتم برگزار شود. نیز از خوردن غذا و آب، تا ظهر خودداری گردد و پس از آن ، غذایی در حدّ غذای مصیبت دیده، خورده شود، مانند شیر و امثال آن، بی آن که از غذاها و نوشیدنی های لذیذ، استفاده شود.

3 / 2 3سوگواری در خانه

کامل الزیارات به نقل از مالک جُهَنی : امام باقر علیه السلام فرمود : «هر کس در روز عاشورا حسین علیه السلام را زیارت کند و در کنار قبرش گِریان باشد، خداوندت را در قیامت با دو هزار هزار (2) ثواب حج، دو هزار هزارثواب عمره و دو هزار هزار ثواب جهاد، دیدار می کند که ثواب هر حج و عمره و جهادی ، همانند ثواب حج گزار و عمره گزار و جهادگر همراه با پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان راستین علیهم السلام است». گفتم : فدایت گردم ! برای آن کسی که در شهرها و مناطق دوردست است و نمی تواند به زیارت بیاید ، چه هست؟ فرمود: «وقتی روز عاشورا می شود، به بیابان برود، یا روی بلندیِ خانه اش، با اشاره به امام حسین علیه السلام سلام کند و با جدّیت، بر قاتلش نفرین کند و پس از آن، دو رکعت نماز بگزارد . این کار را نزدیک ظهر، قبل از اذان، انجام دهد . آن گاه بر حسین علیه السلام مرثیه بسراید و بگِرید و سفارش کند کسانی که در خانه اش هستند ، بر حسین علیه السلام گریه کنند و با ناله کردن بر حسین علیه السلام ، در خانه اش ماتم بر پا کند و با هم برای گریستن ، هم صدا شوند . من برای آنان، از طرف خدا ضمانت می کنم که اگر این کار را انجام دهند، همه این ثواب ها را به دست می آورند» . گفتم : فدایت گردم ! هر گاه آنان، آن کارها را انجام دادند، شما این ثواب ها را بر عهده می گیری و تضمین می کنی؟ فرمود: «من این را برایشان تضمین می کنم و چنان ثواب هایی را، برای هر کسی که این کارها را انجام دهد، بر عهده می گیرم... . هر کس چنین سوگواری کند، برایش ثواب هزار هزار حج، ثواب هزارْ هزار عمره و ثواب هزار هزار جهاد، نوشته می شود که همه شان همراه با پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است و برایش ثواب مصیبت هر پیامبر و فرستاده و صدّیق و شهیدی که از زمانی که خدا، عالم را آفریده تا برپاییِ رستاخیز مرده و یا کشته شده، نوشته می شود .



1- .علّامه مجلسی گفته است: «بدون تصمیم شبانه»، یعنی بی آن که شب، قصد روزه کنی، و افطار کن؛ امّا نه برای شماتت و خوش حالی؛ بلکه به منظور مخالفت با کسانی که به قصد تبرّک، روزه می گیرند.
2- .هزار هزار: یک میلیون.



3 / 2 4شِدَّهُ الحُزنِ وَالبُکاءِالأمالی للصدوق عن إبراهیم بن أبی محمود عن الرضا علیه السلام :کانَ أبی صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ إذا دَخَلَ شَهرُ المُحَرَّمِ لا یُری ضاحِکا ، وکانَتِ الکَآبَهُ تَغلِبُ عَلَیهِ حَتّی یَمضِیَ مِنهُ عَشَرَهُ أیّامٍ ، فَإِذا کانَ یَومُ العاشِرِ ، کانَ ذلِکَ الیَومُ یَومَ مُصیبَتِهِ وحُزنِهِ وبُکائِهِ ، ویَقولُ : هُوَ الیَومُ الَّذی قُتِلَ فیهِ الحُسَینُ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ. (1)



1- .الأمالی للصدوق : ص 190 ح 199 ، الإقبال : ج 3 ص 28 ، روضه الواعظین : ص 187 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 284 ح 17 .



3 / 2 4شدّت اندوه و گریه

الأمالی ، صدوق به نقل از ابراهیم بن ابی محمود، از امام رضا علیه السلام : هر گاه محرّم می شد ، پدرم که درودهای خدا بر او باد خندان دیده نمی شد و اندوه، بر او چیره می گشت تا دهه محرّم به پایان برسد و وقتی روز دهم می شد، آن روز ، روز ماتم و اندوه و گریه اش بود و می فرمود: «امروز ، همان روزی است که حسین که درود خدا بر او باد کشته شد» .






الکافی عن عبد الملک عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :أمّا یَومُ عاشوراءَ فَیَومٌ اُصیبَ فیهِ الحُسَینُ علیه السلام . . . وما هُوَ إلّا یَومُ حُزنٍ ومُصیبَهٍ دَخَلَت عَلی أهلِ السَّماءِ ، وأهلِ الأَرضِ ، وجَمیعِ المُؤمِنینَ. (1)

3 / 2 5التَّعزِیَهُ بِالمَأثورِکامل الزیارات عن مالک الجهنی عن أبی جعفر الباقر علیه السلام فی إقامَهِ المَأتَمِ فی یَومِ عاشوراءَ لِلإِمامِ الحُسَینِ علیه السلام : قُلتُ : فَکَیفَ یُعَزّی بَعضُهُم بَعضا؟ قالَ[ علیه السلام ] : یَقولونَ : عَظَّمَ اللّهُ اُجورَنا بِمُصابِنا بِالحُسَینِ علیه السلام ، وجَعَلَنا وإیّاکُم مِنَ الطّالِبینَ بِثَأرِهِ مَعَ وَلِیِّهِ الإِمامِ المَهدِیِّ مِن آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . (2)

3 / 2 6الصَّلاهُ وَالدُّعاءُ وَالزِّیارَهُ بِالمَأثورِمصباح المتهجّد عن عبد اللّه بن سنان :دَخَلتُ عَلی سَیِّدی أبی عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام فی یَومِ عاشوراءَ ، فَأَلفَیتُهُ کاسِفَ اللَّونِ ظاهِرَ الحُزنِ ، ودُموعُهُ تَنحَدِرُ مِن عَینَیهِ کَاللُّؤلُؤِ المُتَساقِطِ . فَقُلتُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ! مِمَّ بُکاؤُکَ لا أبکَی اللّهُ عَینَیکَ ؟ فَقالَ لی : أوَ فی غَفلَهٍ أنتَ؟ أما عَلِمتَ أنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ اُصیبَ فی مِثلِ هذَا الیَومِ؟ فَقُلتُ (3) : یا سَیِّدی ، فَما قَولُکَ فی صَومِهِ؟ فَقالَ لی : صُمهُ مِن غَیرِ تَبییتٍ ، وأفطِرهُ مِن غَیرِ تَشمیتٍ ، ولا تَجعَلهُ یَومَ صَومٍ کَمَلاً ، وَلیَکُن إفطارُکَ بَعدَ صَلاهِ العَصرِ بِساعَهٍ عَلی شَربَهٍ مِن ماءٍ ؛ فَإِنَّهُ فی مِثلِ ذلِکَ الوَقتِ مِن ذلِکَ الیَومِ تَجَلَّتِ الهَیجاءُ عَن آلِ رَسولِ اللّهِ وَانکَشَفَتِ المَلحَمَهُ (4) عَنهُم ، وفِی الأَرضِ مِنهُم ثَلاثونَ صَریعا فی مَوالیهِم ، یَعِزُّ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَصرَعُهُم ، ولَو کانَ فی الدُّنیا یَومَئِذٍ حَیّا لَکانَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ هُوَ المُعَزّی بِهِم . قالَ : وبَکی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام حَتَّی اخضَلَّت لِحیَتُهُ بِدُموعِهِ ، ثُمَّ قالَ : إنَّ اللّهَ جَلَّ ذِکرُهُ لَمّا خَلَقَ النّورَ خَلَقَهُ یَومَ الجُمُعَهِ فی تَقدیرِهِ فی أوَّلِ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، وخَلَقَ الظُّلمَهَ فی یَومِ الأَربِعاءِ، یَومُ عاشوراءَ فی مِثلِ ذلِکَ ، یَعنی یَومَ العاشِرِ مِن شَهرِ المُحَرَّمِ فی تَقدیرِهِ ، وجَعَلَ لِکُلٍّ مِنهُما شِرعَهً ومِنهاجا . یا عَبدَ اللّهِ بنَ سِنانٍ ، إنَّ أفضَلَ ما تَأتی بِهِ فی هذَا الیَومِ أن تَعمِدَ إلی ثِیابٍ طاهِرَهٍ فَتَلبَسَها وتَتَسَلَّبَ (5) ، قُلتُ : ومَا التَّسَلُّبُ؟ قالَ : تُحَلِّلُ أزرارَکَ ، وتَکشِفُ عَن ذِراعَیکَ کَهَیئَهِ أصحابِ المَصائِبِ ، ثُمَّ تَخرُجُ إلی أرضٍ مُقفِرَهٍ أو مَکانٍ لا یَراکَ بِهِ أحَدٌ ، أو تَعمِدُ إلی مَنزِلٍ لَکَ خالٍ ، أو فی خَلوَهٍ مُنذُ حینِ یَرتَفِعُ النَّهارُ ، فَتُصَلّی أربَعَ رَکَعاتٍ تُحسِنُ رُکوعَها وسُجودَها وخُشوعَها ، وتُسَلِّمُ بَینَ کُلِّ رَکعَتَینِ ، تَقرَأُ فِی الاُولی سورَهَ الحَمدِ و «قُلْ یَأَیُّهَا الْکَفِرُونَ» (6) ، وفِی الثّانِیَهِ : الحَمدَ و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» (7) ، ثُمَّ تُصَلّی رَکعَتَینِ اُخرَیَینِ ، تَقرَأُ فِی الاُولی : الحَمدَ وسورَهَ الأَحزابِ ، وفِی الثّانِیَهِ : الحَمدَ و «إِذَا جَآءَکَ الْمُنَفِقُونَ» (8) ، أو ما تَیَسَّرَ مِنَ القُرآنِ . ثُمَّ تُسَلِّمُ 9 وتُحَوِّلُ وَجهَکَ نَحوَ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام ومَضجَعِهِ ، فَتُمَثِّلُ لِنَفسِکَ مَصرَعَهُ ومَن کانَ مَعَهُ مِن وُلدِهِ وأهلِهِ ، وتُسَلِّمُ وتُصَلّی عَلَیهِ ، وتَلعَنُ قاتِلیهِ وتَبرَأُ مِن أفعالِهِم ، یَرفَعُ اللّهُ عز و جل لَکَ بِذلِکَ فِی الجَنَّهِ مِنَ الدَّرَجاتِ ، ویَحُطُّ عَنکَ مِنَ السَّیِّئاتِ . ثُمَّ تَسعی مِنَ المَوضِعِ الَّذی أنتَ فیهِ إن کانَ صَحراءَ أو فَضاءً أو أیَّ شَیءٍ کانَ خُطُواتٍ ، تَقولُ فی ذلِکَ : «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» (9) ، رِضیً بِقَضاءِ اللّهِ وتَسلیما لِأَمرِهِ ، وَلیَکُن عَلَیکَ فی ذلِکَ الکَآبَهُ وَالحُزنُ ، وأکثِر مِن ذِکرِ اللّهِ سُبحانَهُ وَالاِستِرجاعِ فی ذلِکَ الیَومِ . فَإِذا فَرَغتَ مِن سَعیِکَ وفِعلِکَ هذا ، فَقِف فی مَوضِعِکَ الَّذی صَلَّیتَ فیهِ ، ثُمَّ قُل : اللّهُمَّ عَذِّبِ الفَجَرَهَ الَّذینَ شاقّوا رَسولَکَ وحارَبوا أولِیاءَکَ ، وعَبَدوا غَیرَکَ وَاستَحَلّوا مَحارِمَکَ ، وَالعَنِ القادَهَ وَالأَتباعَ ومَن کانَ مِنهُم فَخَبَّ (10) وأوضَعَ مَعَهُم أو رَضِیَ بِفِعلِهِم لَعنا کَثیرا . اللّهُمَّ وعَجِّل فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَاجعَل صَلَواتِکَ عَلَیهِ وعَلَیهِم ، وَاستَنقِذهُم مِن أیدِی المُنافِقینَ المُضِلّینَ وَالکَفَرَهِ الجاحِدینَ ، وَافتَح لَهُم فَتحا یَسیرا ، وأتِح لَهُم رَوحا وفَرَجا قَریبا ، وَاجعَل لَهُم مِن لَدُنکَ عَلی عَدُوِّکَ وعَدُوِّهِم سُلطانا نَصیرا . ثُمَّ ارفَع یَدَیکَ وَاقنُت بِهذَا الدُّعاءِ ، وقُل وأنتَ تومِئُ إلی أعداءِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وعَلَیهِم : اللّهُمَّ ، إنَّ کَثیرا مِنَ الاُمَّهِ ناصَبَتِ المُستَحفَظینَ مِنَ الأَئِمَّهِ ، وکَفَرَت بِالکَلِمَهِ وعَکَفَت عَلَی القادَهِ الظَّلَمَهِ ، وهَجَرَتِ الکِتابَ وَالسُّنَّهَ ، وعَدَلَت عَنِ الحَبلَینِ الَّذَینِ أمَرتَ بِطاعَتِهِما وَالتَّمَسُّکِ بِهِما ، فَأَماتَتِ الحَقَّ وجارَت عَنِ القَصدِ ، ومالَأَتِ (11) الأَحزابَ وحَرَّفَتِ الکِتابَ ، وکَفَرَت بِالحَقِّ لَمّا جاءَها ، وتَمَسَّکَت بِالباطِلِ لَمَّا اعتَرَضَها ، وضَیَّعَت حَقَّکَ وأضَلَّت خَلقَکَ ، وقَتَلَت أولادَ نَبِیِّکَ وخِیَرَهَ عِبادِکَ وحَمَلَهَ عِلمِکَ ووَرَثَهَ حِکمَتِکَ ووَحیِکَ . اللّهُمَّ ، فَزَلزِل أقدامَ أعدائِکَ وأعداءِ رَسولِکَ وأهلِ بَیتِ رَسولِکَ ، اللّهُمَّ ، وأخرِب دِیارَهُم وَافلُل سِلاحَهُم ، وخالِف بَینَ کَلِمَتِهِم وفُتَّ فی أعضادِهِم ، وأوهِن کَیدَهُم وَاضرِبهُم بِسَیفِکَ القاطِعِ ، وَارمِهِم بِحَجَرِکَ الدّامِغِ ، وطُمَّهُم بِالبَلاءِ طَمّا ، وقُمَّهُم (12) بِالعَذابِ قَمّا ، وعَذِّبهُم عَذابا نُکرا ، وخُذهُم بِالسِّنینَ (13) وَالمَثُلاتِ (14) الَّتی أهلَکتَ بِها أعداءَکَ ، إنَّکَ ذو نَقِمَهٍ مِنَ المُجرِمینَ ، اللّهُمَّ ، إنَّ سُنَّتَکَ ضائِعَهٌ ، وأحکامَکَ مُعَطَّلَهٌ ، وعِترَهَ نَبِیِّکَ فِی الأَرضِ هائِمَهٌ . اللّهُمَّ ، فَأَعِنِ الحَقَّ وأهلَهُ وَاقمَعِ الباطِلَ وأهلَهُ ، ومُنَّ عَلَینا بِالنَّجاهِ وَاهدِنا إلَی الإِیمانِ ، وعَجِّل فَرَجَنا وَانظِمهُ بِفَرَجِ أولِیائِکَ ، وَاجعَلهُم لَنا وُدّا وَاجعَلنا لَهُم وَفداً ، اللّهُمَّ ، وأهلِک مَن جَعَلَ یَومَ قَتلِ ابنِ نَبِیِّکَ وخِیَرَتِکَ عیدا ، وَاستَهَلَّ بِهِ فَرَحا ومَرَحا ، وخُذ آخِرَهُم کَما أخَذتَ أوَّلَهُم ، وأضعِفِ اللّهُمَّ العَذابَ وَالتَّنکیلَ عَلی ظالِمِی أهلِ بَیتِ نَبِیِّکَ ، وأهلِک أشیاعَهُم وقادَتَهُم ، وأبِر (15) حُماتَهُم وجَماعَتَهُم . اللّهُمَّ ، وضاعِف صَلَواتِکَ ورَحمَتَکَ وبَرَکاتِکَ عَلی عِترَهِ نَبِیِّکَ ، العِترَهِ الضّائِعَهِ الخائِفَهِ المُستَذَلَّهِ ، بَقِیَّهِ الشَّجَرَهِ الطَّیِّبَهِ الزّاکِیَهِ المُبارَکَهِ ، وأعلِ اللّهُمَّ کَلِمَتَهُم ، وأفلِج (16) حُجَّتَهُم ، وَاکشِفِ البَلاءَ وَاللَأواءَ (17) وحَنادِسَ (18) الأَباطیلِ وَالعَمی عَنهُم ، وثَبِّت قُلوبَ شیعَتِهِم وحِزبِکَ عَلی طاعَتِهِم ووِلایَتِهِم ونُصرَتِهِم ومُوالاتِهِم ، وأعِنهُم وَامنَحُهمُ الصَّبرَ عَلَی الأَذی فیکَ ، وَاجعَل لَهُم أیّاما مَشهودَهً وأوقاتا مَحمودَهً مَسعودَهً یوشِکُ فیها (19) فَرَجُهُم ، وتوجِبُ فیها تَمکینَهُم ونَصرَهُم ، کَما ضَمِنتَ لِأَولِیائِکَ فی کِتابِکَ المُنزَلِ ؛ فَإِنَّکَ قُلتَ وقَولُکَ الحَقُّ : «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئا» . (20) اللّهُمَّ فَاکشِف غُمَّتَهُم یا مَن لا یَملِکُ کَشفَ الضُّرِّ إلّا هُوَ ، یا أحَدُ یا حَیُّ یا قَیّومُ ، وأنَا یا إلهی عَبدُکَ الخائِفُ مِنکَ وَالرّاجِعُ إلَیکَ ، السّائِلُ لَکَ المُقبِلُ عَلَیکَ ، اللاجِئُ إلی فِنائِکَ ، العالِمُ بِأَنَّهُ لا مَلجَأَ مِنکَ إلّا إلَیکَ . اللّهُمَّ فَتَقَبَّل دُعائی ، وَاسمَع یا إلهی عَلانِیَتی ونَجوایَ ، وَاجعَلنی مِمَّن رَضیتَ عَمَلَهُ وقَبِلتَ نُسُکَهُ ونَجَّیتَهُ بِرَحمَتِکَ إنَّکَ أنتَ العَزیزُ الکَریمُ . اللّهُمَّ وصَلِّ أوَّلاً وآخِرا عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وبارِک عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وارحَم مُحَمَّدا وآلَ مُحَمَّدٍ ، بِأَکمَلِ وأفضَلِ ما صَلَّیتَ وبارَکتَ وتَرَحَّمتَ عَلی أنبِیائِکَ ورُسُلِکَ ومَلائِکَتِکَ وحَمَلَهِ عَرشِکَ بِلا إلهَ إلّا أنتَ . اللّهُمَّ ولا تُفَرِّق بَینی وبَینَ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وعَلَیهِم ، وَاجعَلنی یا مَولایَ مِن شیعَهِ مُحَمَّدٍ وعَلِیٍّ وفاطِمَهَ وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ وذُرِّیَّتِهِمُ الطّاهِرَهِ المُنتَجَبَهِ ، وهَب لِیَ التَّمَسُّکَ بِحَبلِهِم وَالرِّضی بِسَبیلِهِم وَالأَخذِ بِطَریقَتِهِم ، إنَّکَ جَوادٌ کَریمٌ . ثُمَّ عَفِّر وَجهَکَ فِی الأَرضِ ، وُقل : یا مَن یَحکُمُ ما یَشاءُ ویَفعَلُ ما یُریدُ ، أنتَ حَکَمتَ فَلَکَ الحَمدُ مَحمودا مَشکورا ، فَعَجِّل یا مَولایَ فَرَجَهُم وفَرَجَنا بِهِم ؛ فَإِنَّکَ ضَمِنتَ إعزازَهُم بَعدَ الذِّلَّهِ ، وتَکثیرَهُم بَعدَ القِلَّهِ ، وإظهارَهُم بَعدَ الخُمولِ ، یا أصدَقَ الصّادِقینَ ویا أرحَمَ الرّاحِمینَ . فَأَسأَلُکَ یا إلهی وسَیِّدی مُتَضَرِّعا إلَیکَ بِجودِکَ وکَرَمِکَ ، بَسطَ أمَلی وَالتَّجاوُزَ عَنّی ، وقَبولَ قَلیلِ عَمَلی وکَثیرِهِ ، وَالزِّیادَهَ فی أیّامی وتَبلیغی ذلِکَ المَشهَدَ ، وأن تَجعَلَنی مِمَّن یُدعی فَیُجیبُ إلی طاعَتِهِم ومُوالاتِهِم ونَصرِهِم ، وتُرِیَنی ذلِکَ قَریبا سَریعا فی عافِیَهٍ إنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ . ثُمَّ ارفَع رَأسَکَ إلَی السَّماءِ وقُل : أعوذُ بِکَ أن أکونَ مِنَ الَّذینَ لا یَرجونَ أیّامَکَ ، فَأَعِذنی یا إلهی بِرَحمَتِکَ مِن ذلِکَ . فَإِنَّ هذا أفضَلُ یَابنَ سِنانٍ ! مِن کَذا وکَذا حَجَّهً ، وکَذا وکَذا عُمرَهً تَتَطَوَّعُها وتُنفِقُ فیها مالَکَ وتَنصِبُ فیها بَدَنَکَ وتُفارِقُ فیها أهلَکَ ووَلَدَکَ . وَاعلَم أنَّ اللّهَ تَعالی یُعطی مَن صَلّی هذِهِ الصَّلاهَ فی هذَا الیَومِ ودَعا بِهذا الدُّعاءِ مُخلِصا ، وعَمِلَ هذَا العَمَلَ موقِنا مُصَدِّقا عَشرَ خِصالٍ مِنها : أن یَقِیَهُ اللّهُ میتَهَ السَّوءِ ، ویُؤمِنَهُ مِنَ المَکارِهِ وَالفَقرِ ، ولا یُظهِرَ عَلَیهِ عَدُوّا إلی أن یَموتَ ، ویَقِیَهُ (21) اللّهُ مِنَ الجُنونِ وَالجُذامِ وَالبَرَصِ فی نَفسِهِ ووُلدِهِ إلی أربَعَهِ أعقابٍ لَهُ ، ولا یَجعَلَ لِلشَّیطانِ ولِأَولِیائِهِ عَلَیهِ ولا عَلی نَسلِهِ إلی أربَعَهِ أعقابٍ سَبیلاً . قالَ ابنُ سِنانٍ : فَانصَرَفتُ وأنَا أقولُ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی مَنَّ عَلَیَّ بِمَعرِفَتِکُم وحُبِّکُم ، وأسأَ لُهُ المَعونَهَ عَلَی المُفتَرَضِ عَلَیَّ مِن طاعَتِکُم بِمَنِّهِ ورَحمَتِهِ . (22)



1- .الکافی : ج 4 ص 147 ح 7 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 95 ح 40 .
2- .کامل الزیارات : ص 326 ح 556 ، مصباح المتهجّد : ص 773 عن صالح بن عقبه عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 290 ح 1 .
3- .فی الإقبال : «فقلت : بلی یا سیّدی وإنّما أتیتک مقتبسا منک فیه علما ومستفیدا منک لتفیدنی فیه . قال : سل عمّا بدا لک وعمّا شئت . قلت : ما تقول یا سیدی فی صومه . . .».
4- .المَلْحَمَهُ : الوقعه العظیمه (الصحاح : ج 5 ص 2027 «لحم») .
5- .یمکننا أن نستنتج من هذا النصّ أنّ العزاء علی سیّد الشهداء وأصحابه الأبرار إذا کان بالنحو المتعارف ، فهو مطلوب فی کلّ زمان . جدیر بالذکر أنّ اللفظ «التسلّب» فی اللغه : بمعنی لبس السِّلاب ، وهی ثیاب المأتم السود لسان العرب : ج1 ص473 «سلب» .
6- .الکافرون : 1 .
7- .الاخلاص : 1 .
8- .المنافقون : 1 .
9- .البقره : 156 .
10- .الخَبَبُ : ضرب من العَدو (النهایه : ج 2 ص 3 «خبب») .
11- .مالأته علی الأمر : ساعدته عَلَیهِ وشایعته (لسان العرب : ج 1 ص 159 «ملأ») .
12- .قُمَّهُم : أی استَأصِلْهُم ولا تدع أحدا منهم (راجع : لسان العرب : ج 12 ص 493 «قمم») .
13- .السَّنَهُ : الجَدب (المصباح المنیر : ص 292 «سنه») .
14- .المَثُلات : أی عُقوبات أمثالهم من المکذِّبین (مجمع البحرین : ج 3 ص 1671 «مثل») .
15- .أبارَهُ اللّه ُ : أهْلَکَهُ (لسان العرب : ج4 ص86 «بور») .
16- .أفلَجَ اللّه حجّته : أظهرها (المصباح المنیر : ص 480 «فلج») .
17- .الَّلأْواءُ : الشِّدَّه وضیق المعیشه (النهایه : ج 4 ص 221 «لأواء») .
18- .حِنْدِسٌ : أی شدید الظُّلْمَه (النهایه : ج 1 ص 450 «حندس») .
19- .فی المصدر : «تها أوراقیها» بدل «یوشک فیها» ، وهی کما تری ، والصواب ما أثبتناه کما فی المصادر الاُخری .
20- .النور : 55 .
21- .فی المصدر : «ویوقیه» ، والتصویب من بحار الأنوار والمزار الکبیر ومصباح الزائر .
22- .مصباح المتهجّد : ص 782 ، المزار الکبیر : ص 473 ح 6 ، مصباح الزائر : ص 261 ، الإقبال : ج 3 ص 65 نحوه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 303 ح 4 .



الکافی به نقل از عبد الملک ، از امام صادق علیه السلام : روز عاشورا، روزی است که حسین علیه السلام در آن روز ، کشته شد... . این روز، جز روز اندوه و ماتم نیست؛ اندوه و ماتمی که بر آسمانیان و زمینیان و همه مؤمنان، وارد شده است .

3 / 2 5تسلیت گفتن به یکدیگر ، بِدان گونه که روایت شده

کامل الزیارات، به نقل از مالک جُهَنی، در باره برپایی ماتم در روز عاشورا برای امام حسین علیه السلام : [به امام باقر علیه السلام ]گفتم : چگونه برخی به یکدیگر تسلیت بگویند؟ فرمود: «[چنین] می گویند: خداوند، پاداش های ما را بر سوگواری حسین علیه السلام بزرگ گردانَد و ما و شما را همراه با ولیّ خودش ، مهدیِ خاندان محمّد صلی الله علیه و آله ، از خونخواهان حسین علیه السلام قرار دهد » .

3 / 2 6نماز و دعا و زیارت، بِدان گونه که روایت شده

مصباح المتهجّد به نقل از عبد اللّه بن سِنان : روز عاشورا، بر سَرورم امام صادق علیه السلام وارد شدم . دیدم رنگ پریده و اندوهگین است و اشک از چشمانش، همانند لؤلؤ ، جاری است . گفتم : ای پسر پیامبر خدا ! چرا گریه می کنی خداوند ، چشمانت را گریان نکند ؟ به من فرمود: «آیا غافلی؟ آیا نمی دانی که در چنین روزی، حسین بن علی علیه السلام کشته شد؟» . (1) گفتم : سَرورم! نظرت در باره روزه امروز چیست؟ فرمود: «روزه بگیر ؛ امّا بدون تصمیم شبانه، و افطار کن، امّا نه با سرخوشی و روزه آن را کامل نکن و افطارت، ساعتی پس از نماز عصر، با جرعه ای آب باشد ؛ چرا که در چنین ساعتی، جنگ با خاندان پیامبر خدا، فرو نشست و آن واقعه بزرگ ، متوقّف شد ، در حالی که سی کشته از آنان در جمع یارانشان بر زمین افتاده بود، که کشته شدنشان برای پیامبر خدا، گران بود و اگر پیامبر صلی الله علیه و آله زنده بود، ایشان که درودهای خدا بر او باد خود ، صاحب عزا بود». همچنین، امام صادق علیه السلام گریست تا این که محاسنش با اشک هایش خیس شد و آن گاه فرمود: «خداوندت هنگامی که نور را آفرید، آن را در روز جمعه، در آغاز ماه رمضان مقدّر کرد و تاریکی را در روز چهارشنبه آفرید ، که روز عاشورا را هم در چنین روزی آفرید (یعنی روز دهم ماه محرّم) و برای هر یک از نور و تاریکی، راه و روشی قرار داد. ای عبد اللّه بن سِنان ! بهترین کاری که در این روز انجام می دهی، این است که در پی جامه تمیز باشی و آن را بپوشی و تسلُّب کُنی» . گفتم : تسلُّب ، یعنی چه؟ فرمود: «[یعنی] خود را به شکل ماتم زدگان درآوری (دکمه هایت را باز کنی و آستین هایت را بالا بزنی) (2) . بعد به بیابان کویری ، یا جایی که کسی تو را نبیند، یا به خانه ای که خالی باشد یا جایی خلوت می روی ، در زمانی که روز ، بالا آمده باشد . آن گاه، چهار رکعت نماز با رکوع و سجده خوب، و با خشوع، می خوانی و در هر دو رکعت، سلام می دهی . در رکعت اوّل، سوره حمد و «قُلْ یَأَیُّهَا الْکَفِرُونَ» و در رکعت دوم، سوره حمد و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را می خوانی . سپس دو رکعتِ دوم را به جا می آوری و در آن، در رکعت اوّل، سوره حمد و سوره احزاب و در رکعت دوم، سوره حمد و «إِذَا جَآءَکَ الْمُنَفِقُونَ» یا هر چه قدر از قرآن که توانستی بخوانی، می خوانی. آن گاه ، سلام می دهی (3) و صورتت را به سمت قبر حسین علیه السلام و آرامگاهش بر می گردانی و جایگاه به زمین افتادنش را در نظرت مجسّم می کنی و بر ایشان و هر که از فرزندان و خانواده، با ایشان بوده ، سلام و درود می فرستی و کُشندگان ایشان را لعن می کنی و از کارهایشان، بیزاری می جویی. خداوند، با این، درجات تو را در بهشت بالا می برد و گناهانت را می ریزد. آن گاه تلاش می کنی در آن جایی که هستی، در بیابان یا فضای باز یا هر جایی که هست، گام هایی برداری و در این هنگام می گویی: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ؛ همه از خداییم و به سوی او باز می گردیم» . رضیً بقضاء اللّه و تسلیما لأمره؛ خشنود به قضای خدا و تسلیم فرمانش هستیم . در این حال، باید حالت غم و اندوه داشته باشی . در چنین روزی ، خدای سبحان را بسیار یاد کرده، و اِسترجاع کن (إنّا للّه بگو). و هنگامی که از قدم زدن و کارت فارغ شدی، در جایی که نماز خواندی، بِایست و بگو: خداوندا! فاجرانی را که با پیامبرت دشمنی کردند و با دوستانت جنگیدند و جز تو را پرستیدند و حرام های تو را حلال شمردند، کیفر کن و فرماندهان و پیروانشان و هر کس را که از آنهاست و اسبی تازانْد و در میان جمعیّتِ آنها بود و یا به کارشان راضی بود ، فراوان لعنت کن . خداوندا ! در گشایش کار خاندان محمّد شتاب کن و درودهایت را بر او و بر آنان نثار کن ، و آنها را از دست منافقانِ گم راه و کافران منکِر ، نجات بده و برایشان پیروزیِ آسان نصیب کن و برایشان رحمت و گشایشِ نزدیک فراهم کن و برایشان از جانب خودت، بر دشمنت و دشمن آنان، تسلّطی پیروزمندانه قرار ده . آن گاه دستانت را بلند کن و با این دعا، قنوت بگیر و در حالی که به دشمنان خاندان محمّد که درود خدا بر او و بر آنان باد اشاره می کنی، بگو: خداوندا ! بسیاری از امّت، با امامانی پاس داشته شده، دشمنی کردند و به کلمه[ی توحید] کافر شدند و با پیشوایان ستمگر ، همراهی کردند و از قرآن و سنّت ، دوری گزیدند و از دو ریسمانی که دستور داده شده بود از آنها اطاعت شود و به آنها چنگ زده شود، منحرف شدند و حق را کشتند و از راه میانه [و مستقیم] ، تجاوز کردند، و به احزاب ، یاری رساندند و کتاب را تحریف کردند و حق را که برایشان آمده بود ، منکر شدند و وقتی باطل بر آنان عرضه شد، آن را گرفتند و حقّ تو را تباه نمودند و بندگانت را گم راه کردند و فرزندان پیامبرت را که بهترینِ بندگانت و حاملان علم تو و وارثان حکمت و وحی تو بودند کشتند . خداوندا ! گام های دشمنانت و دشمنان فرستاده ات و دشمنان خاندان پیامبرت را بلغزان و خانه هایشان را ویران کن و سلاحشان را کُند نما و یگانگی شان را در هم بریز و بازوانشان را بشکن و نیرنگشان را سست کن و با شمشیر برنده ات ، آنها را بزن و با سنگ شکننده ات ، آنها را هدف قرار بده و از همه سو در بلا گرفتارشان کن و با عذابت ، بیچاره شان نما و به عذابی ناشناخته گرفتارشان کن و به قحطی و عقوبت که با آن ، دشمنانت را نابود کرده ای مبتلایشان ساز، که تو انتقامگیر از مجرمانی. خداوندا ! سنّت تو ، تباه و احکام تو ، تعطیل و نسل پیامبر تو ، در زمین ، سرگردان اند. خداوندا ! حق و اهل آن را یاری ده و باطل و اهل آن را در هم بکوب و با نجات دادن ما، بر ما منّت نِه و ما را به ایمان ، ره نمون ساز و در گشایش کار ما ، شتاب کن و آن را به گشایش کار اولیایت سامان ده و آنها را دوست ما قرار ده و ما را وارد بر آنان ساز. خداوندا ! هر کسی را که روز کشته شدن پسر پیامبرت و برگزیده ات را عید قرار داد و با آن ، خوشی و سرحالی کرد، نابود کن و آخرینشان را بگیر ، همان گونه که اوّلینشان را گرفتی، و عذاب و عقوبتت را دو برابر به هر ستم کننده بر اهل بیت پیامبرت ، قرار بده و پیروان و پیشوایانشان را نابود ساز و حامیان و گروهشان را هلاک کن. خداوندا ! درودها و رحمت ها و برکت هایت را بر نسل پیامبرت افزون کن ؛ همان نسلی که حقّشان ضایع شد و ترسان و خوارشده و باقی مانده شجره پاک و خجسته اند. خداوندا ! آرمان آنان را رفعت بخش و حجّتشان را آشکار کن و بلا و تنگی و تاریکی و بیهودگی ها و تیرگی را از آنان برطرف کن و دل های شیعیانشان و حزبت را بر طاعت آنان و دوستی و یاری و ولایتشان استوار ساز و آنان را کمک کن و شکیبایی در برابر آزارها را نصیبشان کن و برایشان روزگاری مشهود و وقت های پسندیده فرخنده قرار ده، که گشایش امورشان در آن ایّام ، نزدیک شود و مایه مکنت و یاری شان گردد، همان گونه که برای دوستانت در کتاب نازل شده ات تضمین کردی . تو گفتی و گفته تو ، عین حق است که : «خداوند به کسانی که ایمان آورده و کار شایسته کرده اند، وعده داده است که آنان را در زمین، جانشین [خویش] گرداند همان گونه که پیش از آنها را جانشین [خویش] کرد و برای آنان دینش را که برایشان رضایت داده، فراهم سازد و نگرانی شان را به امنیت بدل سازد، [و این که] مرا بپرستند و برایم هیچ انبازی قرار ندهند» . خداوندا ! غصّه شان را برطرف کن، ای کسی که جز او هیچ کس ، عهده دار برطرف کردن رنج نیست! ای یگانه، ای زنده و ای برپا دارنده ! و من ای معبودم بنده ترسان تو ام، و بازگشت کننده به تو . از تو خواهانم، و به تو روی آورم، و به آستانه تو پناهنده ام، و می دانم که هیچ پناهگاهی از تو، جز خود تو نیست. خداوندا ! دعایم را بپذیر و ای معبود من آشکار و پنهانم را بشنو و مرا از کسانی قرار بده که از کردارش راضی هستی و عبادت هایش را پذیرفته ای و به رحمت خودت نجاتش داده ای ، که تو ارجمند و بزرگواری . خداوندا ! در آغاز و پایان، بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست و به محمّد و خاندان محمّد ، برکت بده و بر محمّد و خاندان محمّد، رحم کن به کامل ترین و بهترین درودها و برکت ها و رحمتی که بر پیامبرانت و فرستادگانت و فرشتگانت و حاملان عرشت فرستاده ای و عطا کرده ای، به حقّ این که معبودی جز تو نیست . خداوندا ! میان من و خاندان محمّد که صلوات تو بر او و آنان باد جدایی مینداز . ای مولای من ! مرا شیعه محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و نسل پاک و برگزیده شان قرار بده و تمسّک به ریسمان آنان و خشنودی از راه آنها و پیروی از سنّت آنان را به من عطا کن، که تو بخشنده بزرگواری . آن گاه صورت را روی خاک بگذار و بگو: ای کسی که هر چه را بخواهد، حکم می کند و هر چه را اراده نماید، انجام می دهد. تو حکم کردی . پس ستایش ، از آنِ توست . تویی ستوده و سپاس گزاری شده. ای مولای من ! در گشایش امورِ آنان و گشایش کار ما به دست آنان ، شتاب کن، که تو ، ضامن عزّت آنان پس از خواری، و افزایش آنان پس از اندکی، و آشکار شدنشان پس از پنهانی، هستی. ای راستگوترینِ راستگویان و ای مهربان ترینِ مهربانان ! ای معبود و سَرورم ! به بخشش و بزرگواری ات، با تضرّع به درگاهت، از تو می خواهم، برآوردن آرزویم را، و گذشتت را از من، و قبول اندک و زیاد عملم را، و زیاد شدن این روزهایم را، و رسیدن به این شهادتگاه را، و این که مرا از کسانی قرار دهی که دعوت شدند و طاعت و دوستی و یاری آنان را اجابت کردند و این که آن را با آسایشی به همین زودی و با شتاب، به من نشان دهی، که تو بر هر چیزی توانایی . آن گاه سرت را به سمت آسمان ، بلند کن و بگو: به تو پناه می برم از این که از کسانی باشم که ایّام تو را آرزو نمی کنند . پس پناهم ده ای معبودم به رحمت خودت از این . ای ابن سِنان ! این ، بهتر است از فلان و فلان حج و فلان و فلان عمره که به صورت داوطلبانه انجام دهی و مالت را برای آن هزینه کنی و بدنت را به زحمت و رنج بیندازی و از خانواده و فرزندانت جدا شوی. بدان که هر کس این نماز را در این روز بگزارد و این دعا را با اخلاص بخواند و این عمل را با یقین و صدق انجام دهد، خداوند متعال، ده خصلت به او می بخشد که از جمله آنهاست: خداوند ، او را از مرگ بد ، نگه می دارد، و از بدی ها و ناداری در امان می دارد، و هیچ دشمنی را بر او چیره نمی کند تا بمیرد، و او را از دیوانگی و بیماریِ جُذام و پیسی در خودش و فرزندانش تا چهار پشت ، حفظ می کند، و راه نفوذ شیطان و دوستانش را بر او و نسلش تا چهار پشت می بندد» . ابن سِنان می گوید من باز گشتم ، در حالی که می گفتم: ستایش ، از آنِ خدایی است که با شناخت شما و دوستی تان، بر من منّت گذاشت و از او درخواست می کنم که مرا به منّت و رحمتش بر فرمان برداری از شما در واجباتم یاری کند .



1- .در الإقبال ، این افزوده آمده است: گفتم : چرا، سَرورم ! می دانم و برای همین آمده ام که در این باره، از شما سؤال کنم و در باره این روز، از علم شما استفاده کنم. فرمود: «هر سؤالی داری ، بپرس» .
2- .از این سخن می توان استفاده کرد که سوگواری برای سیّد الشهدا و یارانش ، به صورت متعارف در هر زمان ، مطلوب است . گفتنی است که واژه «تسلُّب» ، در لغت ، به معنای : «پوشیدن لباس سیاه عزاداری» است
3- .در الإقبال ، چنین آمده است: «آن گاه سلام می دهی و رویت را به سمت قبر ابا عبد اللّه علیه السلام می گردانی و جایگاه به زمین افتادنش را مجسّم می کنی و ذهنت را از هر چیزی فارغ می نمایی و تمامی بدنت و فکرت را متمرکز می کنی . آن گاه هزار بار ، کُشنده اش را لعن می کنی . برایت به ازای هر لعن، هزار حسنه نوشته می شود و هزار گناه ، پاک می گردد و برایت هزار درجه در بهشت، ثبت می شود. سپس از جایی که نماز خواندی، هفت بار حرکت کن ، [و بِایست] و در هر بار، هفت مرتبه بگو: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» . رضیً بقضاه و تسلیما لأمره؛ «ما از خداییم و بازگشتمان به سوی اوست» . خشنود به قضای خدا و فرمانبر اوییم . در همه این حالت ها، غمگین و اندوهناک، ماتم زده و غصّه دار و اندوهگین باش. وقتی از این حالت فارغ شدی، در جایی که در آن نماز خواندی، می ایستی و هفتاد بار می گویی...» و دعایی را که در متن کتاب آمده ، ذکر می کند.


سخنی در باره حکم روزه روز عاشورا

در باره حکم روزه روز عاشورا ، گزارش های مختلفی وجود دارد : شماری از احادیث اهل بیت علیهم السلام بر استحباب روزه این روز ، دلالت دارند (1) و شماری دیگر ، از آن، نهی کرده اند ؛ (2) زیرا بنی امیّه برای ابراز شادی و تبرّک ، این روز را روزه گرفته اند و از آن جا که روزه گرفتن در این روز ، تشبّه به آنهاست ، آن را مذموم دانسته اند. گفتنی است که در منابع اهل سنّت نیز احادیثی وجود دارند که بر استحباب روزه این روز ، دلالت دارند (3) و فقهای اهل سنّت، بر اساس آنها، به استحباب آن، فتوا داده اند ؛ امّا آرای فقهای امامیّه در باره حکم روزه روز عاشورا ، با عنایت به احادیثی که بِدانها اشاره شد ، بدین شرح است : 1 . استحباب، مطلقا (یعنی بدون هیچ قید و شرطی) ؛ (4) 2 . استحباب ، در صورتی که روزه دار به قصد ابراز حزن بر مصیبت اهل بیت علیهم السلام ، این روز را روزه بگیرد ؛ (5)

.

1- .تهذیب الأحکام: ج 4 ص 299 ح 905 - 907، الاستبصار: ج 2 ص 134 ح 437 و 439 .
2- .تهذیب الأحکام: ج 4 ص 300 ح 909 - 912، الاستبصار: ج 2 ص 134 ح 440 - 443 . نیز ، ر . ک : الکافی: ج 4 ص 146 ح 3 - 6 ، کتاب من لایحضره الفقیه : ج 2 ص 85 ح 1800 ، وسائل الشیعه : ج 7 ص 339 ح 13850 .
3- .ر . ک : السنن الکبری للبیهقی : ج4 ص 473 ، کنز العمّال : ج 8 ص 570 .
4- .مشارق الشموس: ج 2 ص 459 ، مستند العروه الوثقی (کتاب الصوم) : ج 2ص 305 .
5- .المقنعه :ص 367، السرائر : ج 1 ص 419 ، شرائع الإسلام: ج 1 ص 240 ، المعتبر : ج 2 ص 709، المبسوط : ف ج 1 ص 282، تذکره الفقهاء : ج 6 ص 192 .



3 . کراهت ؛ (1) 4 . حُرمت (حرام بودن) . (2) نکته قابل توجّه ، این است که دلیلی وجود ندارد که اثبات کند یکی از آداب عزاداری برای سیّد الشهدا علیه السلام در روز عاشورا ، روزه داری است . بنا بر این ، تنها چیزی که می توان آن را به عنوان ادب عزاداری مطرح کرد ، امساک از خوردن غذا و آب تا عصر و استفاده از غذاهای ساده، پس از عصر است ، چنان که در روایت عبد اللّه بن سِنان آمده (3) و جمعی از فقها به آن، فتوا داده اند . (4) امّا این که جدا از این ادب ، روزه عاشورا چه حکمی دارد ، خارج از چارچوب این دانش نامه است و باید در مباحث فقهی مورد بررسی قرار گیرد .



1- .کشف الغطاء : ج 2 ص 324، العروه الوثقی : ج 2 ص 71.
2- .الحدائق الناضره: ج 13 ص 367 - 369 ، مستند الشیعه: ج 10 ص 489 - 493، جامع المدارک : ج2 ص 226 .
3- .مصباح المتهجّد: ص 787، المزار الکبیر:ص 473، بحار الأنوار: ج 101 ص 303 ح 4.
4- .مصباح المتهجّد: ص 771، الدروس : ج 1 ص 281 .


الفصل الرابع : البُکاءُ وَالإِبکاءُ عَلی سَیِّدِ الشُّهَداءِ علیه السلام وأصحابِهِ4 / 1الحَثُّ عَلَی الحُزنِ وَالبُکاءِ وَالجَزَعِ عَلَیهِممستدرک الوسائل عن ابن سنان عن جعفر بن مُحَمَّد [الصادق] علیه السلام :نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وهُوَ مُقبِلٌ ، فَأَجلَسَهُ فی حِجرِهِ ، وقالَ : إنَّ لِقَتلِ الحُسَینِ حَرارَهً فی قُلوبِ المُؤمِنینَ لا تَبرُدُ أبَدا . ثُمَّ قالَ علیه السلام : بِأَبی قَتیلُ کُلِّ عَبرَهٍ ، قیلَ : وما قَتیلُ کُلِّ عَبرَهٍ یَابنَ رَسولِ اللّهِ؟ قالَ : لا یَذکُرُهُ مُؤمِنٌ إلّا بَکی . (1)

کامل الزیارات عن أبی یحیی الحذّاء عن بعض أصحابنا عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :نَظَرَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَقالَ : یا عَبرَهَ (2) کُلِّ مُؤمِنٍ ، فَقالَ : أنَا یا أبَتاه؟ قالَ : نَعَم یا بُنَیَّ . (3)



1- .مستدرک الوسائل : ج 10 ص 318 ح 12084 نقلاً عن مجموعه الشهید نقلاً عن کتاب الأنوار .
2- .العَبْرَهُ : هی تحلّب الدمع (النهایه : ج 3 ص 171 «عبر») .
3- .کامل الزیارات : ص 214 ح 308 ، فضل زیاره الحسین علیه السلام : ص 38 ح 9 عن الأصبغ من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 44 ص 280 ح 10 .